Τον Ιούλιο του 1964,  στο φεστιβάλ της  Μόσχας, η  Δόρα Στράτου, ενέταξε στο χορευτικό της πρόγραμμα για πρώτη φορά, χορούς και τραγούδια από την Κατω Παναγιά.  Το νέο της πρόγραμμα περιλάμβανε  τρείς χορούς του χωριού μας.  Ηταν η περίοδος που η ίδια ανακάλυπτε τη λαική μουσική των προσφύγων.  Του Πόντου, της Καππαδοκίας και με την Κάτω Παναγιά μυήθηκε για τα καλά στην μουσική παράδοση όλης της Μικράς Ασίας. 

Η ίδια σε ένα σημείωμα της που δημοσιευτηκε στην Μικρασιατική Ηχώ (Ιούλιος 1964, σελ. 3) της Ενωσης Σμυρναιων  από τον Νίκο Μηλιώρη αναφέρει:

– Στους Πόντιους βρίσκομε τον αρχαίο πυρρίχειο και ακόμα ίχνη αρχαίας ελληνικής γλώσσας, στους Καππαδόκες τον χριστιανισμό και την θρησκεία μέσα από τους χορούς και τα έθιμά τους, στους Κάτω-Παναγιώτες την χάρη την νησιώτικη μαζύ με τα καταπληκτικά μοιρολόγια του Χριστού και της Παναγιάς, που τραγουδάνε και μοιρολογάνε την Μεγάλη Πέμπτη οι γυναίκες μέσα στην εκκλησία, γύρω-γύρω από τον Εσταυρωμένο ολονυκτίς πάνω σε καθαρά βυζαντινό ήχο! Τι αποκάλυψη!
– Μα πού ήταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Τόσα χρόνια στην Ελλάδα και κανείς από μας δεν ήξερε τι κουβαλήσανε μαζύ τους, όταν, αναγκασμένοι από την μοίρα, βρέθηκαν «πρόσφυγες» στην Ελλάδα; 

Η Δόρα Στράτου

Ποιά όμως ήταν η Δόρα Στράτου και γιατί ανακάλυψε όπως αναφέρει καθυστερημένα τη μουσική των προσφύγων;

Η Δόρα (Δωροθέα) Στράτου γεννήθηκε το 1903 στην Αθήνα. Μητέρα της η Μαρία Κορομηλά, κόρη του δημοσιογράφου και θεατρικού συγγραφέα Δημήτρη Κορομηλά (“Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας”, “Η τύχη της Μαρούλας”), από παλιά αθηναϊκή οικογένεια. Πατέρας της ο Νικόλαος Στράτος, δικηγόρος από το Λουτρό Αιτωλοακαρνανίας, πολιτικός και πρωθυπουργός κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή, καταδικάστηκε σε θάνατο με την δίκη των έξι.

Μεγάλωσε στο μεγαλοαστικό περιβάλλον της Αθήνας των αρχών του αιώνα. Πήγαινε στους χορούς των ανακτόρων, μάθαινε ξένες γλώσσες και τραγούδι, έκανε παρέα με τους γόνους των ισχυρών οικογενειών. Η μητέρα της, μαζί με τη Δόρα και το μικρότερο αδελφό της Ανδρέα, έφυγαν από την Ελλάδα. Από μια πλούσια ζωή, βρέθηκαν απότομα στο κατώφλι της φτώχειας, εφόσον η περιουσία τους είχε δημευθεί. Η Δόρα υπέστη το ψυχικό τραύμα της εκτέλεσης του πατέρα της και του κοινωνικού υποβιβασμού. Εμεινε δέκα χρόνια στο εξωτερικό – Βερολίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη – με τη μητέρα της. Ξαναγύρισε το 1932.

Το 1952 έτυχε να δει το 100μελές κρατικό φολκλορικό συγκρότημα της Γιουγκοσλαβίας που περιόδευε τις διάφορες χώρες προβάλοντας τους δημοτικούς χορούς, τις μουσικές και τις φορεσιές της χώρας του. Ηταν κάτι το πρωτοφανές για την Ελλάδα. Αυτό ήταν,  ετσι ίδρυσε το σωματείο “Ελληνικοί χοροί – Δόρα Στράτου” το 1953. Σε ηλικία 50 ετών αρχίζει με ορμή μια νέα ζωή δουλεύοντας εξαντλητικά. Ο Τσαρούχης φτιάχνει φορεσιές με ζωγραφιστά κεντήματα για το ξεκίνημα. Εκείνη γυρίζει στα χωριά μαζεύοντας χορούς, τραγούδια, φορεσιές και κοσμήματα, συγκεντρώνοντας έτσι τη μεγαλύτερη συλλογή στην Ελλάδα. Το 1963 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δίνει εντολή να κατασκευαστεί ειδικά για το συγκρότημα ένα θέατρο στο Λόφο Φιλοπάππου. Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή, βραβεία, διακρίσεις, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Η Κάτω Παναγιά

Σε συζητήσεις με μελετητές και τον αείμνηστο τότε πρόεδρο της Ενωσης Περικλή Παπαχατζιδάκη, άκουσε για την Κάτω Παναγιά. Κατέβηκε με κλιμάκιο στην Κυλλήνη, είδε, άκουσε, έμαθε και κατέγραψε χορούς και τραγούδια μας. Η Δόρα Στράτου εργάστηκε το χωριό μας σχεδόν δύο χρόνια. 

Αργότερα έφερε στην Αθήνα το ζεύγος Φωτάκη, έγιναν άπειρες δοκιμές, καταγράφοντας τη φωνή και τα τραγούδια της Ευαγγελίας (Βαγγέλας) Φωτάκη. Στη συνέχεια έγιναν δοκιμαστικά στο σπίτι της Παρασκευής Καζάνου (Καζάνα) με την περίφημη Αργυρώ Καζάνα, την Καλουδίτσα. Από τα μπαούλα, κομμάτι από εδώ, κομμάτι από το χωριό, άλλο από τη Χίο, βρέθηκε το παλιό κουστούμι  της εποχής εκείνης του χωριού μας. Δημιουργήθηκε έτσι η φορεσιά που έκανε διάσημη την Κάτω Παναγιά σε όλη την Ελλάδα και όχι μόνο.

Στο φεστιβάλ της Μόσχας, τον Ιούλιο του 1964, το χορευτικό τμήμα της Δόρας Στράτου παρουσίασε την φορεσιά  και τους τρείς χορούς του χωριού μας.  Τον συρτό, τον χασάπικο και τον βυζαντινό με τα παλιά τραγούδια που συνήθιζαν οι Παναγιούσηδες να ακούν στα πανηγύρια του χωριού από τους περίφημους μουσικούς, “Μηνάδες” .(Δελτίον Κάτω Παναγιάς, Ιούλιος 1964, σελ 4)

Στην συνέχεια τον Αύγουστο στο γνωστό κήπο του Θησείου, το σημερινό Θέατρο Δόρας Στράτου, η πρώτη παρουσίαση των χορών στην Ελλάδα και  η Κάτω Παναγιά  γράφει τη δική της μουσική ιστορία.

Το Αριστείο της Ενωσης 

Πενήντα χρόνια μετά ο επανιδρυθείς ιστορικός Σύλλογος των Απανταχού Εκ Κάτω Παναγιάς Καταγομένων ή Ενωση Κάτω Παναγιάς Μικράς Ασίας “ξανασυνάντησε” τη Δόρα Στράτου, στα πλαίσια των διαλέξεων της Πέμπτης στο Σπίτι του Χορού Δόρα Στράτου στην Πλάκα, με συντονίστρια αυτών των εκδηλώσεων τη Μαριγούλα Κρητσιώτη.

Οι μουσικοχορευτικές παραδόσεις της αλησμόνητης  πατρίδας και η διατήρηση τους μέχρι σήμερα, ήταν το θέμα μιας μοναδικής διάλεξης που πραγματοποιήθηκε ένα βράδυ  (Πέμπτης 23 Απριλίου 2015) στην Πλάκα.  Ο  ιστορικός Νίκος Τόμπρος μας ξαναθύμισε τα ιστορικά στοιχεία του χωριού καθώς και το μεγάλο Πανηγύρι της Παναγιάς το Δεκαπενταύγουστο και τα καταγεγραμμένα λαογραφικά ήθη και έθιμα. Η νέα γενιά των Κατωπαναγιούσηδων,  αναφέρθηκαν στην διατήρηση των εθίμων μέχρι σήμερα στη Νέα Κάτω Παναγιά που δημιουργήθηκε στην Κυλλήνη και στη δραστηριότητα του Πολιτιστικού Συλλογου Κάτω Παναγιάς.

Κλείσαμε και μια εκκρεμότητα πολλών ετών, καθώς η Δόρα Στράτου έχει ανακηρυχθεί μετά θάνατον, Μέγας Ευεργέτης της Ενωσης Κάτω Παναγιάς Μικράς Ασίας, παραδίδοντας  στο Σπίτι του Χορού Δόρας Στράτου, το Αριστείο της Ενωσης.

Θα την ευγνωμονούμε πάντα όπως και τον Σίμωνα Καρά, την Δόμνα Σαμίου και τους Οκτάβιο και Μέλπω Μερλιέ.

ΔΠ